Mướp có vị ngọt, tính bình, không độc. Ngoài dùng làm thực phẩm ăn ngon, bổ, mát trong những ngày hè, các bộ phận khác của mướp như xơ, quả, rễ, lá, hạt mướp đều có thể dùng làm thuốc chữa bệnh.
Mướp còn gọi là >mướp hương, ty qua, thiên ty qua, bổ ty, ty lạc. Tên khoa học Luffa cylindrical (L.) Roem, (Momordica cylindrical L.). Thuộc họ Bí Curcurbitaceae.
Mướp là một loại dây leo, thân có góc cạnh, màu lục nhạt. Lá to, đường kính 15-25 cm, phiến chia thùy hình 3 cạnh hay hình mác, mép có răng cưa, cuống dài 10-12cm, nháp, tua cuốn phân nhánh.
Hoa màu vàng, hoa đực mọc thành chùm, hoa cái mọc đơn độc.
Quả hình thoi hay hình trụ, dài 0,25 đến 1m, có khi hơn, mặt ngoài màu lục nhạt, trên có những đường màu đen chạy dọc theo quả. Hạt rất nhiều, hình trứng, màu nâu nhạt, dài 12 mm, rộng 8-9 mm, hơi có dìa.
Khi quả đã chín, vỏ ngoài, hạt, cũng như chất nhày đã tróc hết, còn lại khối xơ cứng, dai, không bị nước làm mục hỏng, khi ngâm nước sẽ phồng lên và mềm, có thể dùng cọ, tắm rất tốt.
Theo Đông y, mướp có vị ngọt, tính mát, không độc, có tác dụng điều kinh, chỉ đới, bình can tức phong, thanh nhiệt, nhuận da, thông kinh lạc, thông đại tiểu tiện, hành huyết mạch. Mướp già đốt tồn tính, dùng làm thuốc có thể khử phong, hóa đờm, lương huyết, giải độc, sát khuẩn, thông kinh lạc, thông sữa. Theo”Lục xuyên bản thảo” mướp sinh cân chỉ khát, giải nhiệt trừ phiền, làm nhuận da, trị chứng khát bệnh nhiệt, trị thân nhiệt phiền táo.
Y dược học hiện đại phát hiện quả, lá, dây của cây mướp đều có thể chữa bệnh. Từ mướp có thể chế biến được nhiều món ăn ngon, đồ uống giải khát và chữa bệnh. Trong quả mướp có chứa nhiều nước, protid, lipid, glucid, xenlulo, canxi, photpho, sắt, beta-caroten, B1, B6, B2, C…
- Dây mướp có tác dụng ức chế khuẩn cầu.
- Xơ mướp có tác dụng chống viêm lợi niệu.
- Lá mướp có tác dụng chống các nếp nhăn, >làm đẹp dung nhan.
- Quả mướp không những có khả năng chống viêm, chống các nếp nhăn và làm đẹp dung nhan, mà còn có tác dụng hỗ trợ trong điều trị các chứng đau họng, ho, hen xuyễn, viêm tuyến má, ho bách nhật, đau răng, đau lưng, đậu không bay, tắc sữa, đau bụng kinh, kinh nguyệt quá nhiều, viêm bàng quang.
Phụ nữ kinh nguyệt quá nhiều nên ăn mướp xào với tôm (cả vỏ). Món ăn này vừa trị bệnh, vừa khoẻ người, làm đẹp da.
Ngoài ra, mướp còn có những lợi ích sau:
Thoái hóa điểm vàng là một vấn đề về mắt có thể dẫn đến mù lòa. Hàm lượng vitamin A dồi dào trong mướp rất hữu ích để ngăn ngừa các vấn đề về mắt và loại quả này cũng là nguồn cung cấp vitamin A tuyệt vời nhất trong số các loại rau củ.
Hàm lượng đồng trong mướp cung cấp một chất chống viêm hữu ích để làm dịu tình trạng cứng và đau do viêm khớp. Đó là lý do nhiều người bị viêm khớp thường sử dụng vòng tay bằng đồng vì họ tin rằng, vòng tay bằng đồng có thể hỗ trợ giảm đau.
Vitamin B6 có trong mướp chịu trách nhiệm sản xuất hemoglobin trong máu, giúp vận chuyển oxy đến tất cả tế bào và máu. Vì vậy, hãy thêm mướp vào thực đơn hàng ngày để bổ sung vitamin B6, giúp giảm các triệu chứng thiếu máu và ngăn ngừa bệnh thiếu máu.
Mướp cũng góp phần vào việc ngăn ngừa bệnh tiểu đường. Mangan có trong mướp là một yếu tố quan trọng trong việc sản xuất các enzym tiêu hóa có ích cho quá trình tạo gluconeogenesis. Nghiên cứu cho thấy, mangan có thể thúc đẩy bài tiết insulin, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Lợi ích >sức khỏe của mướp đối với tim có thể được nhận thấy thông qua hàm lượng vitamin A dồi dào. Theo các chuyên gia, việc tiêu thụ 900mg vitamin A có thể làm giảm cholesterol xấu và chất béo trung tính, do đó làm giảm nguy cơ bệnh tim.
Công dụng tiếp theo của mướp là ngăn ngừa chuột rút, cơn đau và co thắt ở các cơ. Hàm lượng kali trong mướp góp phần ổn định chất lỏng và thư giãn các cơ.
Các nghiên cứu chứng minh rằng, tiêu thụ vitamin C với lượng vừa đủ rất có lợi cho sức khỏe làn da. Vitamin C có thể làm giảm khô da, nếp nhăn và ngăn ngừa lão hóa sớm.
Vitamin C chứa trong mướp còn đóng vai trò chính trong việc sản xuất protein để xây dựng cơ, da, mạch máu và dây chằng, giúp chữa lành vết thương nhanh chóng.
Mướp còn có một khả năng thần kỳ là giải quyết các cơn đau liên quan đến chứng đau nửa đầu. Bởi trong mướp có một lượng magiê hữu ích, giúp cân bằng chất dẫn truyền thần kinh trong cơ thể.
Thông thường, mướp sẽ có màu xanh đậm chuyển dần sang xanh nhạt. Nếu phát triển trong môi trường tự nhiên nhiều nắng, màu của mướp sẽ càng đậm hơn. Ngoài ra, khi già, mướp sẽ chuyển dần sang màu nhạt và sáng hơn. Do vậy, khi mua mướp, ưu tiên những quả có màu xanh đậm hơn. Những quả màu nhạt thường là bị thiếu nắng hoặc là mướp già. Cả 2 loại này đều ăn không ngon và không bổ dưỡng bằng mướp có màu xanh đập.
Nhiều người cho rằng những quả có màu nhạt sẽ mềm và ngon hơn. Điều này là không đúng, bạn cần chú ý nhé.
Để chọn mướp thơm và ngon còn cần để ý đến hình dáng của quả mướp. Những quả có dáng hơi cong sẽ là quả ngon hơn những quả có dáng thẳng. Mướp thuộc họ dây leo, mọc bò trên các bụi cây hoặc trên dàn. Hình dáng của quả chịu rất nhiều tác động của ánh sáng và nhiệt độ.
Những quả mướp thẳng thường được chọn bởi chúng trông đẹp mắt và dễ gọt. Thế nhưng những quả cong nhẹ mới là quả ngon. Cần phân biệt với những quả mướp bị cong do trong quá trình sinh trưởng bị ong hay côn trùng đốt. Bạn quan sát mặt cong vào của quả mướp, nếu thấy có vết bị châm sậm màu, chảy nhựa thì không nên chọn.