Trẻ chậm phát triển là trẻ có các thông số phát triển thấp hơn các mốc cơ bản hoặc phát triển chậm hơn trẻ cùng trang lứa. Nguyên nhân có thể do:

- Gen di truyền từ bố hoặc mẹ

- Sức khỏe trong thai kỳ của người mẹ không tốt hoặc không được cung cấp đầy đủ >dinh dưỡng khi mang bầu.

- Các bộ phận cơ thể không phát triển đầy đủ, hoàn thiện.

- Sức khỏe của trẻ sau sinh không được tốt

- Cách nuôi và chăm sóc trẻ không phù hợp

Trẻ chậm phát triển do nhiều nguyên nhân gồm cả chủ quan và khách quan. Cha mẹ có thể quan sát con ngay từ khi mới ra đời xem bé có những dấu hiệu nhận biết chậm phát triển sau hay không.

1. Đầu

Nếu bố mẹ thấy đầu của trẻ to hoặc nhỏ bất thường thì khả năng cao là con đã phát triển không bình thường. Có thể dựa vào các chỉ số chung (đối với trẻ châu Á) để quan sát và so sánh với con mình. Vòng đầu của trẻ sơ sinh là 32-34cm, lúc 4 tháng là 40 cm, lúc 1 tuổi là 44-46cm, 2 tuổi là 48cm và đến 5 tuổi vòng đầu là 50cm.

2. Tai

Trước tiên, cha mẹ cần quan sát vị trí của tai em bé có thấp hay cao hơn bình thường hay không. Sau đó quan sát đến vành tai, sụn tai.

Khi trẻ được 6 tháng tuổi có thể quan sát đến khả năng nghe và phân biệt tiếng động của trẻ như tiếng nói của người mẹ, gọi trẻ hoặc cho trẻ nghe nhạc. Mẹ lưu ý cần phải quan sát cả 2 bên tai với các mức độ ân thanh cao thấp hoặc phức tạp khác nhau.

 Nếu trẻ không bị giật mình bởi tiếng động bình thường, không phân biệt rõ ràng được tiếng độ khác nhau hoặc phản xạ chậm hơn với tiếng động khi được tiếp xúc, cha mẹ cần chú ý theo dõi thêm vì đây là một dấu hiệu trẻ chậm phát triển.

3. Mắt

Nếu trẻ chậm phát triển thì mắt của bé thường có khoảng cách không bình thường. Mẹ cần quan sát khoảng cách giữa 2 bên mắt có quá gần, quá xa, mắt có bị lác hoặc tròng mắt không bình thường hay không. Khi có ánh sáng tự nhiên, mẹ cần quan sát con ngươi của bé, nếu có điểm trắng xuất hiện, cần để ý và đi khám bệnh viện chuyên khoa ngay.

Đối với một số trẻ, nếu thấy ánh sáng nhưng không chớp mắt hoặc thấy một vật tiến lại gần nhưng không chớp mắt như một phản xạ tự nhiên thì đây chắc chắn là biểu hiện của trẻ chậm phát triển.

4. Mũi

Thông thường trẻ có thể nhận biết được mùi ngay từ khoảng 3 ngày sau sinh, điển hình là khi ngửi thấy mùi người mẹ, mùi sữa mẹ sẽ rúc vào mẹ ngay. Nhưng nếu trẻ có vấn đề với não bộ sẽ có thể không nhận biết được mùi của mẹ, không nhăn mũi hoặt hắt xì với mùi lạ hoặc mùi khó chịu… Đây cũng là dấu hiệu báo có thể trẻ chậm phát triển.

5. Miệng

Có thể quan sát đơn giản từ khẩu hình miệng của trẻ. Cha mẹ có thể xem trẻ có bị hở hàm ếch hay không, khi phát ra âm thanh có rõ ràng? Đến 2 tuổi, nếu trẻ vẫn không chịu nói hoặc âm thanh không rõ, không học hoặc bắt chước được từ những người thường xuyên tiếp xúc với bé thì có thể trẻ đã bị chậm về khả năng phát triển ngôn ngữ.

Về quá trình học tiếng, cha mẹ có thể nói chuyện thường xuyên với con, kể chuyện hoặc tương tác với con để con tăng khả năng tiếp cận thông tin, có thể bắt chước được âm vần.

6. Lưỡi

Dấu hiệu dễ nhận thấy nhất là lưỡi trẻ có dài hoặc ngắn, có gặp khó khăn trong việc nói hoặc diễn đạt.

Một điểm khác là nếu thấy trẻ hay chảy dãi nhiều quanh miệng, miệng không khép lại hoặc không nhau được thức ăn, ngậm thức ăn quá lâu cũng là những điều cần lưu ý.

Cách giúp trẻ vận động lưỡi và chịu khó nhai khi ăn: Mẹ nên massage cho bé, dùng ngón tay chấm và lau quanh khoang dưới của miệng, giúp lưỡi tương tác và đẩy lên, đẩy xuống nhiều hơn. Mẹ nên làm nhẹ nhàng và lặp đi lặp lại khoảng 5-10 lần sẽ giúp trẻ không có thói quen ngậm sữa hoặc thức ăn quá lâu.

7. Khớp cổ chân, tay và bàn chân, tay

Trẻ chậm phát triển sẽ có những dấu hiệu sau:

- Cánh tay hoặc chân 2 bên không bằng nhau

- Khoảng cách giữa các ngón tay không bình thường hoặc không đủ 5 ngón

- Các cơ vận động của trẻ quá cứng, không linh hoạt khiến trẻ khó cầm, nắm hoặc di chuyển.

- Xương chậu và khung đùi không bình thường (cũng có thể do cách ẵm bế không đúng)

Ngoài ra, nếu thấy trẻ có cơ tay chân mềm nhũn không chắc chắn, không có sức để vận động, di chuyển thì mẹ cũng cần quan sát.

Các mẹ cũng cần lưu ý đến cách bế con. Nếu bế trẻ không đúng cách có thể làm rạn xương hoặc ảnh hưởng đến nội tạng bên trong của bé.

8. Da của trẻ

Hãy qua sát màu da của trẻ nếu có dấu hiệu không bình thường như:

- Có vết lang màu trắng trên diện rộng

- Có nhiều hơn 6 vết chàm trên cơ thể

- Dấu chàm trên cơ thể hình cây, cơ thể mềm không chắc khỏe.

- Da dẻ quá khô, ngứa hoặc bị sưng tấy

Cha mẹ cần lưu ý rằng trẻ chậm phát triển không nhất thiết phải có tất cả những dấu hiệu trên. Bé có thể chậm phát triển ở một chức năng hay bộ phận nào đó. Vì vậy, cha mẹ cần tinh ý quan sát và tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức khi phát hiện ra bất cứ điều gì bất thường ở con.